#5 Siyasette Manipülasyon ve Makyavelizm Felsefesi

“Kazanmak için belirsiz bir yol! Ama öylesine kana bulandım ki, Günah günahı kışkırtacak. Gözyaşı ve merhametin yeri yok bu gözlerde.”

William Shakespeare

Bu bölümde iktidarda kalabilmek için her yolu meşru ve mübah gören Makyavelizm felsefesi ve bu siyaseti benimseyen “iyiliksever despot”un başvurabileceği herestetik ve politik manipülasyon sanatı konularını ele alacağım.  

Giriş

Antik Yunan’ın büyük filozoflarından Aristo “Politika” (2013) adlı eseri ile her ne kadar siyaset biliminin babası unvanı ile anılsa da aslında modern siyaset biliminin öncüsü İtalyan düşünür Niccolò Machiavelli’dir. Rönesans çağında yaşamış aydınlanma filozoflarından birisi olan Machiavelli (1469-1527) Hükümdar (Prens) adlı eserinde süreklilik arz eden güçlü bir siyasal yönetimin tesis edilebilmesi için bir siyasi liderde bulunması gereken özellikleri anlatır. Machiavelli eserinde bir hükümdarın iktidarda kalmak istiyorsa kitlelere karşı hoşgörülü olmamasını, kaba güç kullanmaktan çekinmemesini, dahası yeri ve zamanı geldiğinde her türlü politik manipülasyonlara başvurmaktan ve politik manevralara girişmekten kaçınmamasını tavsiye eder. Machiavelli’ye göre hükümdarın tek gayesi iktidarını kurması ve bunun devamını sağlamasıdır. Hükümdarın bu temel gayeye yönelik her türlü aracı kullanması meşrudur ve mübahtır. 

Machiavelli neden siyaseti “devleti yönetme sanatı” değil de “devleti yozlaştırma sanatı” olarak ele almış ve yorumlamıştır? Bunun tek bir mantıklı açıklaması vardır: Machiavelli siyaseti “gerçekçilik” ile ele almış ve buna uygun açıklamalar ve yorumlar yapmıştır. Siyasette oyunun kuralları bellidir. Siyaset “menfaat” üzerine kuruludur ve amaç yukarıda da ifade edildiği üzere iktidarı ele geçirmek ve devamını sağlamaktır. Machiavelli’nin siyaset bilimine kazandırdığı şey aslında siyasetin bilinen kirli yüzünün dürüstlükle ifşa edilmesinden başka bir şey değildir. Machivelli söz konusu eserinde açık sözlülük, samimiyet ve cesaret ihtiva eden tavsiyelerde bulunur. 

Machiavelli, Hükümdar adlı eserinde “devlet gücünü din ya da ahlaktan değil pratikten almalıdır” diyerek aslında normatif siyaseti değil, pozitif siyaseti kendisine inceleme konusu seçmiştir. Günümüzdeki pratik siyaset Aristo’nun ya da Machiavelli’nin yaşadığı dönemlerdekinden çok daha farklı değildir. Siyasette değişmeyen tek kural vardır: “Siyaset eşittir menfaat”. Bu yalın gerçek bize siyasetin var olduğu ve yaşandığı her yerde siyasal aktörlerin her zaman gayri-ahlaki davranış ve eylemlere yönelebileceklerini açık biçimde göstermektedir. 

Bu bölümün konusu iktidarda kalabilmek için her yolu meşru ve mübah gören Makyavelizm felsefesini ve bu siyaseti benimseyen “iyiliksever despot”un başvurabileceği politik manipülasyon sanatını ele alıp incelemektir. 

SİYASET = MENFAAT

Gerek siyasal talep ve gerekse siyasal arz yönünden siyasal aktörlerin tamamı kendi menfaatlerinin peşinde koşarlar. Seçmenler için temel gaye “fayda maksimizasyonu”; siyasal partiler içinse temel gaye “oy maksimizasyonu”dur. Seçmenlerin bir araya gelerek seslerini daha fazla duyurma maksadıyla oluşturdukları birlikler (çıkar ve baskı grupları) ise “rant maksimizasyonu” peşinde koşarlar. Siyasetçilerin atadıkları ve iş başına getirdikleri bürokratlar da “bütçe maksimizasyonu” için gayret sarf ettikleri ölçüde makamlarını muhafaza edebilirler.

Siyaseti sadece “toplumsal yarar”, “kamu yararı”, “halkın iyiliği” ve saire kavramlar çerçevesinde ele almak ve incelemek fevkalade yetersiz olur ve pratik siyaset ile uyumlu değildir. 

MAKYAVELİZM FELSEFESİ ve HERESTETİK

Makyavelizm için nihai hedef iktidarı ele geçirmek ve bunun da ötesinde iktidarı muhafaza etmektir. Makyavelizm felsefesine göre halka, devletin bekası ve devamı için güçlü olması gerektiği ve bunun için de her türlü yol ve yöntemin kullanılabileceği anlatılmalıdır. İktidarda kalmanın ve iktidarı kazanmanın hükümdarın çıkarına olmadığı, tam tersine devletin bekası için gerekli olduğu halka anlatılırsa o zaman halk da buna inanır.

Herestetik, bir siyasi liderin ya da bir siyasal partinin muhtelif politik manipülasyonlar ve politik manevralardan yararlanarak iktidarı kazanma ve iktidarda kalma stratejileri (taktikleri) yürürlüğe koyması demektir.

POLİTİK MANİPÜLASYON SANATI

Bir önceki bölümde ifade ettiğim üzere Makyavelizm bir siyaset felsefesidir ve amaca ulaşmak için her türlü aracın kullanılmasının meşru ve mübah olduğunu savunur. Herestetik ise makyavelizm felsefesi üzerine inşa edilmiş bir kazanma sanatıdır. Herestetik, Riker’in ifade ettiği üzere bir bilim değil, “her ne pahasına olursa olsun kazanma sanatı”dır. Başarılı stratejiler oluşturmayı sağlayacak bilimsel yasalar mevcut değildir. Acemi bir kariyer siyasetçisi iktidarı kazanmak uğruna alacağı kararlar için izlemesi gereken manipülasyon ve manevraları ancak pratikte öğrenebilir.

Herestetik sanatında iktidarı kazanmanın yollarının başında iyiliksever despotun milletle bütünleşmesi ve milleti övgü dolu sözlerle selamlaması (“aziz millet”, yüce millet” vs.) önem taşır. Aynı şekilde iyiliksever despot “edebî sanatlar”ı da öğrenmeli ve konuşmalarında sıklıkla kullanmalıdır. Özellikle seçim dönemlerinde yapılan konuşmalarda edebî sanatlar fevkalade önemlidir. Örneğin, konuşmalarında sıklıkla özlü sözleri kullanma, şiir okuma, yazılı bir metne bağlı kalmaksızın irticalen konuşma millet üzerinde oldukça etkilidir. Retorik stratejisi herestetik sanatının çok önemli bir unsurudur. Retorik esasen ikna ve etkileme gücü yüksek olan hitaben sanatına verilen isimdir. 

Negatif log-rolling politik manipülasyon araçlarından ya da tekniklerinden bir diğeridir. Dar anlamda siyasal partiler arasında “oy ticareti” olarak tanımlanan log-rolling geniş anlamda siyasal aktörler arasındaki karşılıklı menfaate dayalı işbirliğini (ittifak) ifade eder. Birbirinden tamamen ayrı düşünce ve ideolojilere sahip olan muhtelif kişiler ve/veya gruplar “menfaat” sözkonusu olduğunda bir araya gelerek anlaşmak ve uzlaşma yolunu tercih ederler. Aşırı iktidar hırsı peşinde koşan iyiliksever despot muhtelif siyasi partiler ile negatif oy ticareti (vote trading) yapabilir; bazı kirli “ittifak”lara girişebilir; gizli “mebus pazarları”nda oy satın alma (vote buying) çabası içinde olabilir. Bütün bunlar iktidarı kazanmak için izlenebilecek politik manipülasyonlara ve politik manevralara örnekler teşkil eder.

Politik manüpülasyonlara “gerrymandering” özellikle ismi ile ilginç bir örnek teşkil etmektedir. Gerrymandering bir siyasi partinin oylarını arttırmak ve/veya rakip partinin meclise göndereceği temsilci sayısını azaltmak gayesiyle seçim çevresini hileli bir şekilde yeniden dizayn etme girişimidir. Burada bir siyasal parti ya da adayın lehine seçim bölgesi sınırlarının manipüle edilmesi sözkonusudur. Gerrymandering seçim bölgesi sınırlarının belirli bir parti yahut grubun faydasına olacak şekilde çizilmesinin sağlanması işlemidir. Hizmet kayırmacılığı (pork-barreling) bir başka politik manipülasyon aracıdır. Hizmet kayırmacılığı siyasi iktidarın önceki seçimlerde yüksek oy aldığı seçim bölgelerine bütçeden fazla kaynak aktarması uygulamasıdır. İktidar partisi özellikle genel ya da yerel seçimler öncesinde sözkonusu bölgelere harcamalarını ve/veya vaatlerini artırarak seçmenin oyunu maksimize etmeye çalışır.

Politik manüpülasyon araçlarından bir diğeri literatürde “stratejik oylama” (strategic voting) olarak adlandırılmaktadır. Stratejik oylama, bir takım durumları, şartları ve konjonktürü ileri sürerek seçmenlerde algı oluşturmak suretiyle iktidar lehine oy kullanılmasının teşvik edilmesidir. Stratejik oylama özellikle kararsız seçmenlerin iradelerinin yönlendirilmesinde fevkalade etkili olabilecek bir politik manüpülasyon yöntemidir. Kararsız seçmenlere ve aynı zamanda diğer tüm seçmenlere “oylarınız boşa gitmesin”, “nasıl olsa o partinin seçilme şansı yok”, “oylarımız bölünmesin”, “istikrarı bozmayalım” vs. mesajlar yoğun ve etkili biçimde sunularak iktidar partisine oy verilmesi istenir. “Stratejik oy verme davranışı” daha dar anlamda seçmenlerin muhtelif nedenlerle en çok tercih ettikleri aday ya da parti yerine başka bir adaya ya da partiye oy vermeleri çağrısı ve buna yönelik algı yönetimidir.

Son olarak “gündem kontrolü” (agenda conrol) adı verilen bir teknik de politik manüpülasyon amacıyla kullanılabilir. Özellikle seçim dönemlerinde seçmenlerin içinde yaşadıkları sıkıntıları (enflasyon, işsizlik, yoksulluk vs.) bir süreliğine unutturmak için siyasal iktidar “suni gündem”ler yaratarak seçmen aklını kontrol etmeye ve yönlendirmeye çalışabilir. Literatürde bu konu aynı zamanda “ajanda oluşturma teorisi” (agenda setting theory) olarak da adlandırılmaktadır. Gündem kontrolü ile yapılmak istenen şey “halkın gündemi”nin “medya gündemi” yardımıyla “politik gündeme” taşınması olayıdır. Buna “ajanda oluşturma”) adı verilir. William Riker Gündem Oluşturma (Agenda Formation) adlı kitabında şunları yazmaktadır:

Sonuç olarak demokrasi düşüncesinin ilk ortaya çıktığı Antik Atina’dan günümüze yaklaşık 2500 yıl geçmiştir. Modern temsili demokrasilerin ulaştığı seviyenin Antik Atina’da idealize edilen demokrasi düşüncesinden çok daha gerilerde olduğunu görmek gerçekten şaşırtıcıdır. Modern temsili demokrasilerde yaşanan patolojilerin ana nedeni irrasyonalite ve diğer önemli bir başka nedeni seçilmiş yöneticilerin güç ve yetkilerini keyfî ve sınırsız bir şekilde kullanıyor olmalarıdır.

İktidarı kazanmak ve iktidarda kalmak için her yolu meşru ve mübah gören siyasi lider ve siyasi yöneticilerin hırslarına gem vurmak için ne yapılmalıdır? Acaba sorun demokrasi içinde bazı tedbirler ya da araçlarla (görev süresi sınırlaması, hesap verme sorumluluğu, denetim, kuvvetler ayrılığı ve saire) çözümlenebilir mi?